Republikken Komi

Komi, eller Den komiske republikken (på komi Komi Mu eller Komi-landet), er ein republikk i den europeiske delen av Russland, på vestsida av Uralfjella, i hovudsak innanfor Petsjora-elva sitt nedslagsfelt. Komi er ei føderal eining i den russiske føderasjonen, og ein av dei tretten medlemene av Barentsregionen. I nord grensar Komi mot Nenetsia, i nordaust mot Jamalo-Nenetsk, i aust mot Khanty-Mansia, i søraust mot Sverdlovsk-provinsen, i sør mot Perm-provinsen, i sørvest mot Kirov-provinsen og i vest Arkhangelsk-provinsen. Hovudstaden i republikken er Syktyvkar.

Komi
Коми
republikk
Flagg Symbol
Nasjonalsong: Коми Республикаса кып
Land	Russland
Del av	Den nordvestlige føderasjonskrets
Hovudstad	Syktyvkar
Areal	416 800 km²
Folketal	720 610 (2024)
Språk	russisk og komi
Tidssone	UTC +3 (MSK)
ISO 3166-2 kode	RU-KO
Bilnummer	11
Republikken Komi 64.283333333333°N 54.466666666667°E / 64.283333333333; 54.466666666667
Kart over Komi. Kart over Komi.
Wikimedia Commons: Komi

Historie

Komi-området vart ein del av Russland i 1472, då den russiske ekspansjonen austover tok fart.

Sovjetunionen danna Syrjenaranes autonome område i 1921. Komis autonome sosialistiske sovjetrepublikk vart danna i 1936. Komi vart undervist i grunnskolen under Stalin, men frå og med innstramminga i den sovjetiske språkpolitikken under Khrusjtsjov vart undervisninga i komi forbode frå og med slutten av 1950-talet.

I Stalin-tida fanst det fleire fangeleirar som var ein del av gulag-systemet i republikken. Byen Vorkuta i nordaust oppstod rundt eit av dei største kompleksa av fangeleirar i den europeiske delen av Russland, bygd opp rundt kolgruvedrift. Det er gått ut frå at ein million fangar var innom leirane her. Eit fangeopprør i Vorkuta i 1953 vart slege ned av den raude armeen med maskingevær og stridsvogner.

Etter at Sovjetunionen vart oppløyst utferda Komi Autonome Sosialistiske Rådsrepublikk ei sjølvstendefråsegn, men republikken vart likevel verande ein del av den russiske føderasjonen. Komi og Russland skreiv i 1996 under på ein avtale som gjev regjeringa i Komi høve til å utvikle republikken relativt sjølvstendig.

Geografi

Frå Uralfjella i Komi.

Komi består for det meste av lågland med låge kollar. I den austlege delen av republikken er Uralfjella, det høgaste fjellet i Komi og Uralfjella er Narodnaja, 1 894 moh.). Andre høge fjell er Telpos, 1 617 moh. og Halmer-Ju, 1 363 moh. Langs dei nordvestre og sentrale delen av republikken går Timan-ryggen eller Timan-fjella, det høgaste punktet er 463 moh.

Den største elva er den 1 809 kilometer lange Petsjora, som har kjeldene sine i den søraustre delen av republikken, i Ural. Petsjora renn gjennom Komi inn i Nenetsia. Nedfallsområdet er 322 000 kvadratkilometer, og dei viktigaste bielvane er Usa og Izjma. I sør finst òg nedfallsområdet til Vytsjegda-elva. Vytsjegda sine viktigaste sideelvar er Vym og Sysola, som renn saman med Vytsjegda i Syktyvkar.

Det nordlege barskogsbeltet, taigaen, dekkjer 72,7 prosent av flatevidda til republikken. Attåt er 9,8 % av arealet dekt av myr. Av barskog er det i Komi m.a. furu og gran) og 20 lauvtreslag (m.a. osp, bjørk, rogn og vidje). I skogen er det hare, ekorn, rev, bjørn, ulv, elg, fuglar m.a. tiur, orrhane, and og gås. I den sørlege delen av republikken er det òg gaupe, villsvin og kronhjort. Dei mest utbreidde fiskeslaga er laks, sik og harr.

Den nordlegaste delen av republikken høyrer til tundraen. Heilt i nord er det trelaus tundra, fem prosent av arealet. Mellom den trelause trundraen og barskogbeltet ligg skogtundrabeltet, som dekkjer 4,5 prosent av arealet. På tundraen veks det mose, lav og myrgras, og dvergbjørk og vidje. Av dyr finst det rein, lemen og fjellrev. I tillegg hekkar det gås, svane og and og mykje småfugl, som kjem etter dei store flokkane av mygg og knott.

Gjennomsnittstemperatur i januar er i nordaustdelen av republikken i Vorkuta –20,4 Celsius og i sør i Syktyvkar –17,1 ˚C. Gjennomsnittstemperatur i juli er +11,7 ˚C i Vorkuta og +16,6 ˚C i Syktyvkar.

Dei største nasjonalparkane i Komi er Petsjora-Ilytsj-området langs Petsjora sine breidder og Jugyd Va nasjonalpark aust i republikken, i Ural. Jugyd Va-området vart i 1995 lyst ut som verdsarvstad av UNESCO.

Folkesetnad

Folketalet i Komi er 901 600 (2010). Av folkesetnaden er:

• 61,7 % russarar
• 22,5 % komiar
• 4,0 % ukrainarar
• 1,2 % tatarar
• 1,0 % kviterussarar
• 0,6 % tyskarar
• 9,0 % andre (til saman 64 etniske grupper).

Dei største byane er hovudstaden Syktyvkar (227 700), Vorkuta (184 000), Ukhta (98 700), Petsjora (57 400), Izjma, Sosnogorsk og Mikun. 74,2 prosent av folket i Komi bur i byar.

Administrativ inndeling

Administrativt sett er Komi delt inn i 12 krinsar og åtte byar som står rett under republikkadministrasjonen.

Store byar og tettstader (1. januar 2005)

By	Komi/russisk	Innbyggjarar
Syktyvkar	Сыктывкар	228 928
Ukhta	Ухта	103 064
Vorkuta	Воркута	82 000
Petsjora	Печора	57 400
Usinsk	Усинск	45 238
Inta	Инта	38 772
Sosnogorsk	Сосногорск	29 203
Vorgasjor	Воргашор	19 873
Jemva	Емва	15 777
Severnyj	Северный	14 228
Vuktyl	Вуктыл	14 031
Nizjnij Odes	Нижний Одес	11 654
Mikun	Микунь	11 409
Zjesjart	Жешарт	9 832
Jarega	Ярега	8 519
Troitsko-Petsjorsk	Троицко-Печорск	8 499
Krasnozatonskij	Краснозатонский	8 464
Vodnyj	Водный	6 662
Usogorsk	Усогорск	5 432
Zapoljarnyj	Заполярный	4 498
Verkhnjaja Maksakovka	Верхняя Максаковка	4 010
Vojvozj	Войвож	3 673
Sjudajag	Шудаяг	3 620
Komsomolskij	Комсомольский	3 426
Kozjva	Кожва	3 421
Sindor	Синдор	2 973
Blagojevo	Благоево	2 607
Verkhnjaja Inta	Верхняя Инта	2 095
Sedkyrkesjtsj	Седкыркещ	2 011

Økonomi

Komi har rike naturressursar, det finst steinkol, olje, jordgass, skiferstein, asfalt, bauxitt, bergsalt, diamantar, halvedelsteinar, kvarts og mange ulike malmslag, m.a. gull. Dei viktigaste industrigreinene er olje-, energi-, skog-, bergverks-, maskin-, treforedling- og næringsmiddelindustri. Den viktigaste er olje- og energiindustrien, som står for 64 % av republikkens industriproduksjon. Olje- og gassindustrien er konsentrert til Ukhta sentralt i republikken, og steinkolproduksjonen til nordaust i Vorkuta. Andre viktige industrisenter er Syktyvkar, Petsjora og Izjma.

Jordbruket er konsentrert til kvegdrift. Sør i republikken er det storfe, og i nord er det rein, I tillegg driv dei fiskeri og pelsdyroppdrett og -jakt. I sør dyrkar dei dyrefôr, grønsaker og potetar.

Kommunikasjon

Den viktigaste vegen går frå sørenden av republikken via Syktyvkar til Ukhta. Jarnbanenettet er bygd opp rundt Kotlas-Vorkuta-jarnbana, ei bane som går frå sørvest i republikken til heilt oppe i nordaust, til det Jamalo-Nenetsiske området. Ut frå denne bana går det mange andre baner, m.a. frå Mikun til Syktyvkar, frå Mikun til Vendenga, frå Sosnogorsk til Troitsko-Petsjorsk og frå Synja til Usinsk. I laupet av dei siste 30 åra har jarnbanenettet i republikken vorte dobbelt så langt. I tillegg er det planar om å byggje ei jarnbane frå Syktyvkar via hovudstaden i det Permjakiske området Kudymkar til Perm. Dei største elvane i republikken, Petsjora og Vytsjegda, er òg viktige for båttrafikken.

Politikk

Komi har eit parlament med 180 medlemer.

Religion

Fleirtalet av innbyggjarane i republikken Komi høyrer til ortodoks kristendom. I tillegg kan det vere nokre som praktiserer eller prøver å revitalisere den førkristne religionen til komiane. Komiane skil seg likevel frå dei andre uralske folka i Russland ved å ha vorte kristna tidleg og grundig, og er dimed kanskje det uralske folket der kristendomen står sterkast. I den seinare tida har det vore misjonsverksemd frå Jehovas vitne, adventistar, pinsevener og lutheranerar.

Utdanning

Det er ca. 450 grunnskular i republikken Komi. I Syktyvkar ligg Komi statlege universitet (grunnlagt 1972), ulike avdelingar av vitskapsakademiet, eit pedagogisk institutt og eit skogsteknisk institutt. I Ukhta ligg Ukhtas Tekniske universitet og i Vorkuta ligg det eit skogbruksøkonomiske institutt.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Komin tasavalta» frå Wikipedia på finsk, den 10. september 2005.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Republikken Komi

• Offisiell nettstad