Glomma

	Glomma
	Glåma
	elv
	Kart over Glomma
Land	Noreg
Fylke	Trøndelag, Hedmark, Akershus, Østfold
Nedslagsfelt	41 917 km²
Renn gjennom	Elverum, Kongsvinger,; Sarpsborg, Fredrikstad
Sideelvar	Rena, Vorma m.fl.
Lengd	604 km
Middelvassføring	698 m³/s
Kjelde	Aursunden nordaust for Røros
• høgd	860 moh.
Munning	Oslofjorden ved Fredrikstad
• høgd	0 moh.
	; Glomma; 59°12′11″N 10°56′57″E / 59.20305556°N 10.94902778°E
	Wikimedia Commons: Glomma

Glomma eller Glåma er den lengste elva i Noreg med ei lengd på 604 km. Ho er ei meanderelv. Elva har utspringet sitt i Aursunden nordaust for Røros og munnar ut i Oslofjorden ved Fredrikstad. Glomma er hovudelv i vassdraget med same namn, som har eit totalt nedslagsfelt på 42 441 km² (der 422 km² ligg i Sverige).

Både Glomma og Glåma er autoriserte og brukt av Statens kartverk. Båe namneformene går attende på Glauma, jamfør norrønt Glaumr, òg Raumelf; både glaumr og raumr tyder «larm, dunder»).

I mai-juni 1995 vart Glomma råka av den største flaumen på over 100 år. Flaumen fekk namnet Vesleofsen, sidan stort sett berre flaummerka frå Storofsen i 1789 var synlege over vassflata.

Bruken av elva

Det har vorte fløyta tømmer på Glomma i lange tider. Fløytinga var på topp i 1952, då 14 millionar stokkar gjekk igjennom Glennetangen lense. Fløytinga stoppa ikkje før i 1985. Ved Eidet vart det bygd ein tømmertunnel for å leie tømmerstokkar som hadde drive inn i Vestvatnet vidare ned til Visterflo.

Vassdraget står for 10 TWh i årleg kraftproduksjon, som er 10 % av vasskraftproduksjonen i Noreg.

Glomma har vorte smitta av krepsepest, og bestanden av edelkreps har ikkje teke seg opp att trass i lang tids forbod mot krepsefiske. Fisket elles er godt. Gjedde, aure, sik, åbor, mort, brasme, laue, gjørs, regnbogeaure og lake er fiskeslag som det er mogeleg å fiske etter her.

Flaumhistorie i Glomma

For meir om dette emnet, sjå Vesleofsen.

Flaumstein med merking av maksimal vassføring ved storflaumane er reist på Norsk Skogmuseum. Storofsen i 1789 er den største registrerte flaumen i Glomma. 31. mai 1995 kulminerte Vesleofsen med eit nivå 61 cm under flaumen i 1789. Dette var 9 cm høgare enn storflaumen i 1934.

Glåma i Trøndelag

I austre enden av Aursunden startar Glåma løpet sitt og passerer tettstaden Glåmos like etter utløpet frå Aursunden. Sideelva Orva som kjem frå Orvsjøen renn inn i Glåma ved Orvos.

Hitterelva (som kjem frå Djupsjøen/Stikkelen) og Håelva (som kjem frå Feragen/Håsjøen) renn inn i Glåma like ved Røros før Glåma passerer fylkesgrensa inn i Os i Østerdalen. I Trøndelag renn Glåma berre i Røros kommune.

Glåma i Trøndelag er verna i samsvar med Verneplan IV for vassdrag.

Glåma i Innlandet

Glåma gjennom Alvdal. Sideelva Folla renn inn frå vest (frå høgre)

Elva vert kalla Glåma sørover til Elverum og Glomma når ho renn inn i Solør like etter Elverum, før ho så renn inn i Odalen. Frå omtrent Alvdal til Solør vert dalføret kalla Østerdalen så Glåmdalen eller Glomdalen. Døme: Glomdalsmuseet i Elverum; avisa Glåmdalen i Kongsvinger; Glommen skogeierforening.

Viktigaste sideelv er Rena, som kjem frå Rendalen og renn saman med Glåma ved Rena i Åmot kommune etter å ha følgd eit parallelt løp i om lag 165 km.

20 km sør for Alvdal ligg Høyegga dam, ei 175 m brei og 10 m høg betongdemning der vatnet frå Glåma vert ført i ein 28 km lang tunnel til Rendalen kraftverk. Vatnet som vert tilført Glåma via elva Rena, har såleis delvis utspringet sitt i Glåma.

Glåma renn gjennom

Glomma ved Elverum.

Os i Østerdalen
Tolga
Tynset - tilførsel frå sideelva Tunna som kjem frå Kvikne
Alvdal - tilførsel frå sideelvene Auma frå Tylldalskjølen, og Folla/Grimsa som renn gjennom Folldal/Grimsdal
Rendalen
Stor-Elvdal - tilførsel frå sideelvene Atna frå Atnedalen, Imsa frå Imsdalen
Åmot tilførsel frå sideelvene Rena og Åsta frå Åstadalen
Elverum
Våler
Åsnes - tilførsel frå sideelva Flisavassdraget som omfattar Ulvåa, Flisa, Kynna og Haslåa som renn ut ved tettstaden Flisa
Grue
Kongsvinger
Sør-Odal - tilførsel frå sideelva Oppstadåa som kjem frå Storsjøen i Odalen

Med sideelvane (inkludert Vorma) dekker Glomma så å sei heile Hedmark, med unntak av Trysil/Engerdal, små område i Tynset (Kvikne) og Eidskog, samt Rotna og Røgden vassdraga aust på Finnskogen. Når det er storflaum kan noko av flaumvatnet renne inn i Eidskog og dermed ende opp i Vänern og til slutt Göteborg, eit løp som er langt lengre.

Glomma i Akershus

Glomma og Øyeren ved Fetsund.

Etter å ha gått inn i Akershus passerer elva Funnefoss kraftanlegg i Nes kommune og Rånåsfoss kraftstasjon i Lillestrøm kommune.

Viktigaste sideelv er Vorma (med avløp frå Gudbrandsdalslågen og Mjøsa), som renn saman med Glomma ved Vormsund i Nes. Ved elvemøtet ligg Nes kyrkjeruiner.

Ved Sørumsand ligg Bingsfoss der det ligg eit kraftverk. Nedre Romerike Vannverk (NRV) tar vatn frå Bingsfoss og forsyner 100 000 abonnentar med drikkevatn.

Ved Fetsund går elva ut i sjøen Øyeren.

I Akershus renn Glomma i følgjande kommunar:

Glomma i Østfold

Brua over Glomma i Fredrikstad

Sjå òg Mingevannet, Ågårdselva og Visterflo.

Ved Sarpsborg ligg Sarpefossen.

Glomma deler seg i to løp, der det austre løpet går gjennom Sarpsborg og vidare til Fredrikstad. Det vestre løpet går gjennom Mingevannet i Sarpsborg, Isnesfjorden til Visterflo. Løpet frå Isnesfjorden til Visterflo heiter Ågårdselva. Like før Visterflo deler det vestre løpet seg i to, eit «hovudløp» som går til Rolvsøysund, der det igjen møter Glomma sitt austre løp, og eit mindre sideløp som går via Skinnerflo i Råde og renn ut i Fredrikstad. Industrien i Sarpsborg var i stor grad basert på vasskraft frå Sarpefossen, den mest vassrike fossen i Nord-Europa, som i dag renn tvers igjennom sentrum av byen.

I Østfold renn Glomma gjennom følgjande kommunar:

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Glomma

Kjelder

Denne artikkelen bygger på «Glomma» frå Wikipedia på bokmål, den 1. mai 2008.