Technetium

43 Molybden ← Technetium → Ruthenium Mn ↑ Tc ↓ Re Heile tabellen
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol, atomnummer	Technetium, Tc, 43
Kjemisk serie	Transisjonsmetall
Gruppe, periode, blokk	7, 5, d
Tettleik, hardleik	11500 kg/m3, (?) (ikkje SI)
Utsjånad	Sølvgrått metallisk Technetium
Atomeigenskapar
Atommasse	[98,91] u (ikkje SI)
Atomradius (berekna)	135 (183) pm
Kovalent radius	156 pm
Ioneradius	56 pm (ladning: +7)
van der Waals radius	(?) pm
Elektronkonfigurasjon	[Kr]$4d^{5}5s^{2}$
Elektron per energinivå	2, 18, 18, 13, 2
Oksidasjonstrinn (oksid)	+2, +4, +5, +6, +7 (sterk syre)
Krystallstruktur	Heksagonal
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform	Fast stoff
Smeltepunkt	2430 K (2157°C)
Kokepunkt	4538 K (4265°C)
Molart volum	8,63 cm3/mol
Fordampingsvarme	577 kJ/mol
Smeltevarme	23 kJ/mol
Damptrykk	1 Pa ved 2727 K
Ljodfart	(?) m/s ved °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet	1,9 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet	250 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet	6,7 MS/m
Termisk konduktivitet	50,6 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	708 kJ/mol 1478 kJ/mol 2856 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso- top Naturleg førekomst Halverings- tid (ikkje SI) NM NE MeV (ikkje SI) NP 95mTc (kunstig) 61 døgn ε IK (?) 0,0389; e 95Mo 95Tc 96Tc (kunstig) 4,3 døgn ε (?) 96Mo 97Tc (kunstig) 2,6 mill. år ε 0,320 97Mo 97mTc (kunstig) 90 døgn IK 0,965; e 97Tc 98Tc (kunstig) 4,2 mill. år β− 1,796 98Ru 99Tc (spor) 211 100 år β− 0,294 99Ru 99mTc (spor) 6,01 timar IK γ 0,142; 0,002 0,140 99Tc
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Technetium (gresk technetos, kunstig) er eit radioaktivt grunnstoff med kjemisk symbol Tc og atomnummer 43, og høyrer til transisjonsmetalla i gruppe 7. Alle isotopane av technetium er radioaktive og har forholdsvis korte halveringstider, så det finst berre i ørsmå mengder i naturen. Det førekjem saman med molybden (Mo) som eit nedbrytningsprodukt av uran (U) i malm som inneheld dette grunnstoffet.

Medisinsk bruk

Den meta-stabile isotopen ^99mTc (t_1/2 = 6,01 timar), som er eit nedbrytningsprodukt av ⁹⁹Mo (t_1/2 = 66 timar), blir omdanna til den kvasi-stabile isotopen ⁹⁹Tc (t_1/2 = 211 100 år) ved utsending av ein energikvant, eit enkelt foton med ein energi på 140 keV.

Technetium-99m eignar seg godt for medisinsk bildediagnostikk grunna både halveringstida, foton-energien og evna til å bindast til mange typar naturlege og kunstige biokjemiske beremolekyl. Denne isotopen er mykje brukt i det ein kallar SPECT (Single Photon Emission Computed Tomography) for avbilding av ulike organ alt etter kva for beremolekyl som er brukt.

Technetium-99m til bruk på sjukehus vert framstilt i såkalla technetiumgeneratorar. Desse inneheld molybden som er utvunne frå uran-malm, og gjennom levetida for generatoren produserer han klart definerte mengder av ^99mTc som kan tappast ved hjelp av sterilt saltvatn. Molybden er ikkje vassløyseleg, medan pertechnetat-ionet TcO₄^– er godt løyseleg.

Vatn med pertechnetat blir brukt til radiomerking av bestemte molekyl som er levert frå ulike legemiddelprodusentar. Molekyla vert så sprøyta inn i blodet og held seg anten innanfor blodårene og kan brukast til avbildning av desse, eller dei følgjer blodet til visse organ der dei samlar seg opp og kan brukast til avbildning av organa.

Under SPECT ligg pasienten i eit såkalla gammakamera. Det kan likna ein røntgen- eller MR-maskin, men i staden for å senda stråling gjennom pasienten og ta bilete på andre sida, fangar det opp strålinga frå technetiumet inni kroppen og dannar eit bilete av kvar strålinga kjem frå.

Teknisk bruk

I form av dei kvasi-stabile isotopane (⁹⁷Tc, ⁹⁸Tc, ⁹⁹Tc) er technetium eit svært effekt middel mot korrosjon av stål.

Sjå òg

• Grunnstoffliste
• Periodesystemet
• Isotoptabell
  Denne kjemiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.