Ålesund kommune
Ålesund er ein kommune på Sunnmøre i Møre og Romsdal. Byen Ålesund er i dag regionssenter for heile Sunnmøre, han er kjend for sine mange bygningar i jugendstil, bygde i attreisinga etter bybrannen i 1904. Ålesund kommune fekk sine noverande grenser etter kommunereforma 2020 då dei tidlegare kommunane Ålesund, Ørskog, Skodje, Haram og det meste av Sandøy kommune blei slåtte saman til nye Ålesund kommune.[2] Heile landarealet inkludert innsjøar er no ca. 632 km²., meir enn det femdoble av arealet før år 2020, av dette er i dag 41 km² jordbruksareal.[3]
| Ålesund kommune | |||
| kommune | |||
 | |||
|
|||
| Land |  Noreg
| ||
|---|---|---|---|
| Fylke | Møre og Romsdal | ||
| Adm.senter | Ålesund | ||
| Areal | 632,42 km² | ||
| - land | 632,42 km² | ||
| - vatn | 24,79 km² | ||
| Folketal | 67 520 (1. januar 2023) | ||
| Målform | nynorsk[1] | ||
| Ordførar | Eva Vinje Aurdal (Ap) | ||
| Kommunenr. | 1507 | ||
 Ålesund kommune | |||
 | |||
| Wikimedia Commons: Ålesund | |||
| Nettstad: www.alesund.kommune.no | |||
Ålesund ligg ytst ved fjordsystema på Sunnmøre og inkluderer øyane Hessa i vest, Aspøya og Nørvøya i midten, og halvdelen av Oksnøya i aust. I nord ligg Ellingsøya åtskilt frå dei førstnemnde øyane ved Ellingsøyfjorden, men det er tunnelsamband under fjorden frå byen. Hamna i Ålesund er stoppestad for Hurtigruta og tek òg imot ferjer og lasteskip frå mellom anna Hamburg, Newcastle og Kingston upon Hull.
Byen ligg nær både rike fiskebankar og kystleia mellom nord og sør, og har lenge vore ei viktig fiskehamn. I 1824 vart han eksportsenter for klippfisk til Spania, noko som førte til stor vekst og bystatus i 1848. På 1950- og 60-talet var Ålesund ei av dei viktigaste sildehamnene i verda.
Andre industriar som har vore viktige for byen er skipsbyggjing og trikotasje.
Historiske hendingar endre
Ålesund vert først nemnd i skriftlege kjelder på 1500-talet, då handelsmenn frå Bergen busette seg ved sundet mellom Aspøya og Nørvøya.
Bybrann endre
23. januar 1904 vart Ålesund ramma av ein brann. Brannen starta på Aspøya, i Aalesund Preserving Co.s fabrikk, som låg der Nedre Strandgate 39 ligg i dag. Brannen slutta like vestanfor det som i dag blir kalla Brusdalshagen, det vil seie Borgundvegen 39. Det siste og austlegaste huset som brann, stod der Borgundvegen 37 står i dag. Totalt gjekk det med om lag 850 hus, og berre om lag 230 hus stod att innanfor bygrensene. Berre ein person omkom under brannen.
Rikeleg med hjelp kom til Ålesund frå fjernt og nært i Noreg og i utlandet. Men mykje av den gode hjelpa vart fullstendig overskugga av det Tyskland i Keisar Wilhelm II sitt namn sendte nordover. Keisaren hadde vore mykje på ferie i Sunnmøre, og no sørgde han for at fire skip lasta med materiale vart send for å hjelpa byen til å reisa seg att. Attoppbygginga kom i gang for fullt utpå hausten 1904. Allereie tre år etter, i 1907, var mesteparten av den utbrende bykjerna attreist.
Denne artikkelen treng oppdatering. |
Kultur endre
Ålesund held festivalar året gjennom, nokre av dei største inkluderer:
- InnoTown - forretningskonferanse (vår)
- Matfestivalen - festival med fokus på norsk mat (sommar)
- Ålesund Teaterfestival - teaterfestival (vinteren)
Verd å vitja endre
- Jugendstilsenteret, det nasjonale formidlingssenteret for jugendstilen
- Aalesunds Museum, bymuseum med krigshistorisk avdeling
- Fiskerimuséet i Ålesund
- Ålesund Akvarium, det største akvariet i Noreg
- Sunnmøre Museum, regionmuseum for Sunnmøre
Venskapsbyar endre
Kjende folk frå Ålesund kommune endre
Frå tidlegare Ålesund kommune endre
- Peder Elibert Tonning (1847–1927), forretningsmann og konsul
- Ambrosia Tønnesen (1859–1948), kunstnar
- Ivar Flem, (1865–1948), aviseigar og redaktør
- Anders N. Aarsæther (1872–1939)
- Per Bolstad, (1875–1967), musikar og gammaldanskomponist
- Anton Alvestad (1883–1956), bakar, arbeidarpolitikar og avhaldsmann
- Amanda Cicilia Olsen (1887–1967), journalist
- Jonas Peson (1887–1952), kunstnar
- Edvin Solem (1900–1965), musikar og organist
- Nils J. Liaaen (1902–1974), skipsbyggar og politikar
- Monrad Norderval, (1902–1976), prest og biskop
- Bjarne Rabben (f. 1907), forfattar, lokalpolitikar, målmann, bonde, avhaldsmann og ferdatalar
- Arthur Klæbo (1908–1985), radiomann
- Arne Birkevoll sr. (f. 1911), handelsmann, organisasjonsmann og motstandsleiar
- Hartvig Kiran (1911–1978), radiomann, lyrikar og omsetjar
- Ola Skjåk Bræk, (1912–2000), bankmann, politikar og skribent
- Joachim Rønneberg (f. 1919), radiomann og offiser
- Olav Sunde (f. 1920), industrimann
- Olav Høydal, (1929–1986), arkitekt, overingeniør og byplansjef
- Grethe Westergaard Bjørlo (f. 1932), arbeidarpolitikar og lærar
- Arild Rypdal (f. 1934), forfattar
- Gyda Sødring (1846–1935), sanitetskvinne
- Harald Grytten (f. 1938), byhistorikar og forfattar
- Asbjørn Gjærde (f. 1939), journalist og forfattar
- Leif Hovde (f. 1943), lærar, speidarleiar og lokalpolitikar
- Steinar Hovde (f. 1945), geistleg, landslagsspelar i volleyball
- Ørnulf Opdahl (f. 1944), kunstnar
- Marianne Heske (f. 1946), kunstnar
- Jan Åge Fjørtoft (f. 1967), fotballspelar
- John Arne Riise (f. 1980), fotballspelar for Aalesunds FK, AS Monaco FC og Liverpool FC
- Natalie Sandtorv (f. 1988), musikar, jazzvokalist, waterphone, harmonium, synthar).
- Nina Haver-Løseth (f. 1989), alpinist
- Sebastian Foss Solevåg (f. 1991), alpinist
Frå tidlegare Haram kommune endre
- Olaus Alvestad (1866–1903), folkehøgskulelærar, avisredaktør og songbokredaktør
- Ingebrigt Davik (1925–1991), forfattar, kringkastingsmann og barneunderhaldar
- Ingebrigt Andreas Fjørtoft (1859–1927), døvelærar
- Lauritz Fjørtoft (1877–1941), døvelærar
- Olaus Fjørtoft (1847–1878), journalist og politisk agitator
- Bjarne Flem (1914–1999), fiskar og politikar
- Per Oddvar Hildre (1950– ), kordirigent
- Knud Leem (1697–1774), prest, misjonær og språkforskar
- John O. Longva (1906–1988), fiskar og fabrikkskipspioner
Frå tidlegare Skodje kommune endre
- Ludvig Daae, embetsmann, stortingsrepresentant og minister
- Herluf Nygaard, krigshelt
- Magne Fremmerlid, operasongar
- Ottar Nevstad, prest
- Gunnar Hamnøy, predikant
- Harald Halvorsen, kaptein
Frå tidlegare Ørskog kommune endre
- Bjørn Bjørnevik (1896-1955), skodespelar, teatersjef og dramatikar
- Sylvi Listhaug (1977–), politikar (Frp),landbruksminister 2013-15, innvandrings- og integreringsminister fra desember 2015, justisminister fra januar 2018 til mars 2018. i regjeringa Solberg.
Frå tidlegare Sandøy kommune endre
- Rasmus Ingebrigtsson på Myklebust (ca. 1595-1666), bondeopprører
- Paul Knudsen Gaasø (1820-1872), Sandøys første ordfører
- Nils Nilsen Finnøy (1865-1939), smed, båtmotorprodusent og industrigründer
- I. P. Huse (1880-1947), industrigründer og oppfinner
- Øystein Rykkja (1910-1995), norsk skolemann
Anna endre
- Det lokale fotballaget heiter Aalesunds FK
- Gange-Rolv, som danna det normanniske vikingdynastiet i det nordlege Frankrike, kom frå Giske, nordvest for Ålesund. Han er minna med ein statue byen Rouen i Normandie gav til Ålesund i 1911, tusen år etter at han slo seg ned i Frankrike.
- Ålesund har òg gitt namn til Ny-Ålesund på Svalbard
Bakgrunnsstoff endre
Kjelder endre
- ↑ Knapt fleirtal for nynorsk i Ålesund. framtida.no (13. desember 2019)
- ↑ «Endringer i de regionale inndelingene». Statistisk sentralbyrå. 17. januar 2020. Henta 7. mars 2020.
- ↑ «Arealstatistikk for Norge». Kartverket. 20. desember 2019. Henta 7. mars 2020.